Profiel Kristen Wiig

(eerder verschenen in VEGA 02, 2012)

Kristen Wiig

Door Guuz Hoogaerts

‘De anti-comedian’ noemde het Amerikaanse weekblad Time haar. Niet omdat Kristen Wiig niet grappig zou zijn, integendeel. Wie haar in de film Bridesmaids heeft gezien, weet dat ze lachbuien als een diarree-aanval kan veroorzaken.

Gelijk maar over die diarree- en kotsscènes in Bridesmaids. Voor die drie lezers die de film nog niet hebben gezien: Kristen Wiig is onderdeel van een groep vrouwen die hun beste, gefortuneerde vriendin bijstaan bij haar huwelijk. Na een copieuze lunch wordt een kledingzaak bezocht, waar jurken voor de bruidsmeisjes moeten worden uitgezocht. Wat begint met een forse boer (‘I'm sorry I want to apologize but I'm just not sure what end that came out of’) van een van de dames, gaat via een scene waarin de ene vriendin in het toilet over het kapsel van de ander kotst naar het hoogtepunt: een bruid die midden op straat de controle over haar sluitspier verliest.
Nee, Wiig schreef deze scène niet om te laten zien dat vrouwen net zo vulgair kunnen zijn als mannelijke comedians. ‘Als je gaat nadenken wat filmcritici van zo’n scène gaan vinden, kun je ‘m beter niet schrijven’, verklaarde Wiig in de Engelse krant The Guardian. ‘Het was meer dat we dit een grappige manier vonden om een eind aan de scène te breien.’ Wiig schreef het scenario van Bridesmaids met vriendin en comedian Annie Mumalo. ‘Die heel goed kan doen alsof ze de controle verliest en in haar broek moet poepen. Daar moest ik altijd vreselijk om lachen.’ De lichte twijfel die Wiig toch nog had over de scene, werd weggenomen door regisseur Judd Apatow. ‘Hij zei: als het niet leuk is, halen we ‘m eruit.’ Eenmaal gedraaid, bleek het inderdaad zo grappig als ze op voorhand hadden gedacht.

Overigens kotst of poept Wiig zelf niet in de scène. Ze steelt juist de show door te midden van alle vulgariteiten heel ingehouden een handje nootjes te accepteren en die hevig zwetend op te eten. Een knap staaltje van de explosie net onder de rand tegenhouden. Dat geldt voor meer van de karakters die ze speelt. Wiig maakt deel uit van de cast van Saturday Night Live, een comedy programma dat op zaterdagavond live wordt uitgezonden in Amerika en daar een legendarische status heeft. Veel comedians, van Dan Aykroyd tot Steve Martin, zijn er begonnen. De show laat zich enigszins vergelijken met Koefnoen (of andersom, eigenlijk). Wiig-types die geregeld terugkeren zijn ‘The Target Lady’, een overenthousiaste supermarktcaissière die commentaar heeft op alle boodschappen op haar rolband, Aunt Linda, de filmrecensent met een liefde voor extreem slechte films en Cheryl Brown, de kwismaster die nog enthousiaster is over de prijzen die ze weggeeft dan haar kandidaten. Rare types, maar ‘ze doet nooit gek’, zegt de Nederlandse cabaretier en Wiig-fan Carolien Borgers. ‘Ze gooit niet alle remmen los, Kristen blijft in control. Je ziet haar eigen persoonlijkheid nog doorschijnen in de karakters. Daarom werkt het zo goed.’

Vorig jaar werd Wiig uitgeroepen door dierenrechtenorganisatie PETA tot Meest Sexy Vegetariër. Samen met de Britse komiek Russell Brand. Het verschil tussen deze twee comedians kan haast niet groter zijn. Waar Brand in kommervolle omstandigheden opgroeide in een onstabiel Engels gezien, op jonge leeftijd werd misbruikt en de nodige problemen had met harddrugs en hard liquor, daar was de jeugd van Wiig aanmerkelijk rimpellozer. Ze werd in 1973 geboren in Canandaigua, New York. Haar opmerkelijke achternaam heeft ze van haar Noorse voordouders. Haar ouders waren kunstenares en havenmeester. Komiek worden was bepaald geen droom, ze studeerde kunstgeschiedenis in Arizona. De universiteit in Phoenix staat wel bekend om haar wilde feesten, waar Wiig naar eigen zeggen dan ook graag aan mee deed. ‘Ik vond hangen met mijn vrienden leuker dan studeren’, vertelde ze Foo Fighters-zanger Dave Grohl in het gesprek wat hij met Wiig had voor het maandblad Interview. ‘Waarmee ik dat niet wil aanraden aan tieners die dit nu lezen.’ Waarop Grohl, waarschijnlijk op even ironische toon, reageert: ‘Stay in school. Don’t do drugs.’

Advies waar Wiig zich in ieder geval niet aan hield, al viel het drugsgebruik (wiet) nog behoorlijk mee. Haar carrière als comedian kreeg een zetje toen ze verplicht een blok acteerlessen volgde op de universiteit, en een docent haar aanraadde om daar mee door te gaan. ‘Ik dacht, wat? Ben je mal, da’s niks voor mij,’ zei ze in The New York Times. ‘Spreken in het openbaar, daar word ik al bloednerveus van.’ Maar het advies bleef door haar hoofd spoken, zeker toen ze met een vriendin een show van improvisatie-comedians The Groundlings bezocht in Los Angeles, waar Wiig inmiddels naar toe was verhuisd in de hoop actrice te worden: ‘Daar klikte iets in mijn hoofd.’ Ze stopte met haar cursussen method acting en volgde lessen bij The Groundlings. Daar werd ze al snel opgenomen in de groep. In die tijd bedacht ze een type als de weigerachtige tandenfee, die met een van vies gezicht haar afkeer van kindertandjes onder kussens besprak op het podium. Omdat optreden weinig opleverde, werkte ze tussen haar 20ste en 30ste ook als serveerster, als bloemist, als hotdogverkoper, in een kledingzaak en in een fruitwinkel. ‘Waar ik de godganse dag moest uitleggen wat het verschil is tussen witte en gele perziken. Wat dat is? Witte zijn zoeter.’
De motivatie om naar Los Angeles te verhuizen kwam voort uit een baan als modeltekenaar bij een kliniek voor plastische chirurgie. ‘Het was de bedoeling dat ik portretten van patiënten zou tekeken, zodat ze een idee hadden hoe ze na de behandeling eruit zouden zien. De dag voordat ik daar zou beginnen keek ik naar mezelf in de spiegel en zei: ‘Ga je dit echt de rest van je leven doen?’ Ik ben nooit naar die kliniek gegaan.’ Toeval misschien, maar een van haar grappigste scenes in Saturday Night Live is die waarin Wiig een tv-reporter speelt, die zo is gebotoxd dat ze in de jungle van Costa Rica de grote harige spinnen die over haar gezicht kruipen niet voelt.

Maar voordat ze opgenomen werd in de SNL-cast (in 2005), moest ze nog heel wat leren. De lessen bij The Groundlings in Los Angeles sloegen aan, binnen een jaar maakte ze deel uit van de ‘Main Stage’ cast, de veteranen waartoe ook Mindy Sterling behoorde. Sterling, bekend als Frau Farbissina in de Austin Powers-films, roemde in The New York Times het talent van Wiig om ‘te observeren, en daarna te imiteren. Haar typetjes waren levensecht, je wilde ze op straat tegenkomen. En ze is daarnaast ook heel mooi. Zoveel mooie, grappige vrouwen zijn er niet. Je hebt wel veel rare grappige vrouwen.’ Die kwaliteit van Wiig noemt de Nederlandse cabaretier en Wiig-fan Carolien Borgers ook direct: ‘Heerlijk toch, iemand die èn heel mooi, èn heel grappig is?’ Daar hebben ze er in Amerika inmiddels een hele hoop van. Naast Wiig bijvoorbeeld de zoet kijkende, maar ultra-vileine Sarah Silverman, Wiig’s Bridesmaids-collega Maya Rudolph en voormalig SNL-ster Tina Fey, tegenwoordig succesvol met de serie 30 Rock en haar uitermate grappige boeken.

In Amerika werd het ‘Vrouwen zijn niet grappig’-debat op scherp gesteld door (de inmiddels overleden) publicist Christopher Hitchens. Die in 2007 in een geruchtmakend stuk in de journalistieke glossy Vanity Fair betoogde dat er weliswaar hele grappige vrouwelijk comedians zijn, maar in vergelijk met hun mannelijke collegae zijn er wel veel meer hele slechte vrouwelijke komieken. Zijn betoog, waarin Hitchens onder meer onderzoek van de Stanford Universiteit aanhaalt en gedichten van Rudyard Kipling, komt hier op neer: mannen zijn grappiger omdat ze indruk moeten maken, vrouwen willen vooral tutten en zorgen. Ja, werpt zijn vriendin tegen, maar vrouwen worden wel steeds grappiger naarmate ze ouder worden. ‘Waarom daar op wachten?’ vraagt Hitchens zich af.
Ook in Nederland wordt door gevestigde mannelijke komieken geregeld gesteld dat vrouwen niet leuk zijn. Wie via Twitter de reacties volgde op programma’s waarin vooral vrouwelijke cabaretiers zitten, weet dat veel tv-kijkers daar net zo over denken.’

Maar er is iets aan het veranderen, zo merkt ook Carolien Borgers. ‘Ik heb met Kristel Zweers en Soundos El Amahdi meegedaan aan een aflevering van de grappige datingshow Mag ik U Kussen? Op Twitter zag ik tijdens de show aanvankelijk vooral negatieve reacties, maar dat sloeg halverwege al snel om. Blijkbaar duurt het even voordat kijkers kwaliteitshumor van vrouwen her- en erkennen’. In Vanity Fair reageerde New York Times-televisierecensente Alexandra Stanley op Hitchens’ stuk met een scherpe tegenaanval, waarvoor ze onder meer Joan Rivers aanhaalde: ‘Mannen zijn bang voor grappige vrouwen. Ze vragen: ben je ook grappig in bed?’ Wiig poseerde met Tina Fey en Maya Rudolph voor het stuk (kop: ‘Who says women aren’t funny?’), maar wordt niet geciteerd. Tina Fey wel, die het artikel als volgt afsluit: ‘Ik hoor nog vaak genoeg dat vrouwen niet grappig zouden zijn. Maar het wordt steeds eenvoudiger om dat te negeren.’

Dat blijkt. Want hoewel het vier jaar duurde voordat Bridesmaids kon worden gemaakt, is het van alle films van regisseur Judd Apatow (waaronder Knocked Up en The 40-Year Old Virgin) veruit de meest succesvolle. Het succes leidde onder meer tot een eerbetoon in de stijlvolle maar tegelijk vaak onbeschaamd sekstische mannenglossy GQ tot een eerbetoon. Wiig werd vorig jaar uitgeroepen tot ‘Bro of the Year’. Haar Bridesmaids-tegenspeler Jon Hamm (ook bekend van Mad Men) schreef: ‘Kristen is heel verlegen. Ze draagt vaak truien met capuchons en verbergt haar handen in haar mouwen. Maar voor Saturday Night Live trekt ze gretig een kokosnoot-bh aan. Ze is niet te beroerd om de meest idiote sketches te spelen. Toen ik haar in dat programma zag, dacht ik: Mijn god, dat meisje is grappig.’

Wiig werkt nu aan films met tegenspelers als Matt Dillon en Annette Bening (Imogene), Ryan Phillippe en haar vriendje Brian Petsos (Revenge for Jolly!) en het door Sean Penn te regisseren The Comedian, met Robert De Niro. Haar verlegenheid keert vaak terug in artikelen over Wiig. Maar ook haar gebrek aan zenuwtrekken, ‘issues’ uit haar jeugd of anti-sociaal gedrag van veel mannelijke comedians. Dat, plus het feit dat Wiig pas na haar dertigste serieus met comedy aan de slag ging en het vak nooit uitgebreid heeft bestudeerd, deed Time besluiten een interview met haar te bekoppen met ‘The Anti-Comedian’.
En oh ja, Wiig is al heel lang vegetariër. In Women’s Health vertelde ze dat ze veel tofu en sojaprodukten eet, verslaafd is aan cranberry-juice en veel water drinkt. Maar dat ze zichzelf ook uitspatting gunt: pure chocolade, zoete patat en citroentaartjes. In dat interview vertelde ze ook dat haar ‘most prized possesion’ een ketting was met daaraan een koekoeksklokje. ‘Het zegt veel over mijn vriend, dat hij me zoiets geeft. En ik vermoed dat het ook veel zegt over mij, dat ik zoiets zo leuk vind.’

Maar het verbeteren van de wereld houdt niet op bij het niet eten van dieren. Op de grappige-filmpjessite Funnyordie.com staat ‘Kristen Wiig’s Global Warming Solution’, waarin ze met een uitgestreken gezicht een geweldige oplossing heeft om de uitstoot van CO2 te verminderen: ‘Als iedereen ter wereld nu eens per dag één minuut zijn adem inhield? Dat zou gelijk staan aan een miljard auto’s minder op de weg!’ Grappig? Ja. Maar zoals een van de reacties onder het filmpje terecht stelt: ‘Dit klinkt aannemelijker dan veel andere ‘groene’ oplossingen...plus she's kind of cute.’

Interview Sander van de Pavert/Lucky TV

(eerder verschenen in Nieuwe Revu, maart 2012)

Lucky TV

Door Guuz Hoogaerts
Fotografie Paul Levitton

De koningin naakt, de kroonprins met een enorme peniskoker. Het is Sander van de Pavert, maker van de Lucky TV-filmpjes in DWDD, wel toevertrouwd om de tongen nog wat losser te krijgen als er discussie is over het koningshuis. De pestkop reageert.

Jij dacht natuurlijk: De Wereld Draait Door komt terug van een winterstop, laat ik er eens flink hard invliegen.
‘De ervaring heeft inmiddels geleerd dat als ik de koningin of Willem-Alexander en Máxima in een filmpje gebruik, er afkeurende reacties komen van oranjegezinde Nederlanders. De aanleiding was de tweet van Geert Wilders over de zogenaamd ongepaste kleding van de koningin toen ze tijdens een staatsbezoek een moskee bezocht in Abu Dhabi. In mijn filmpje liet ik zogenaamd beelden zien van een staatsbezoek aan Papoea Nieuw Guinea, waarin de koninklijke familie zich ook aanpast aan de lokale kledingvoorschriften. Dat er zoveel reacties zouden komen, had ik niet verwacht. Nou ja, ik wist wel dat er wat stond te gebeuren toen een half uur na uitzending het ANP en andere media bij mij aan de telefoon hingen. Maar eerlijk gezegd houd ik er nooit rekening mee wat er kan gebeuren als ik een filmpje maak. Ik weet van tevoren ook niet wat ik ga doen. Dat ontstaat gedurende de dag.’

Hoe ziet een gemiddelde werkdag van jou eruit?
‘Ik begin rond tien uur in de ochtend, dan lees ik stukken op Nederlandse en buitenlandse krantensites. Ik bekijk de journaaluitzendingen van RTL en NOS, en als ik een beetje een idee heb van wat er is gebeurt en mogelijk gaat gebeuren, dan ga ik een uur iets totaal anders doen. Rondsurfen op eBay of horoscopen lezen op sites van mediums. Alles om me af te leiden. Die tijd heb ik nodig om alle informatie te verwerken en te filteren. Halverwege de middag ga ik dan bouwen aan mijn filmpje, DWDD wil dat het liefst voor half zes ‘s middags hebben. Het is wel eens voorgekomen dat ik tijdens de uitzending nog aan het uploaden ben, maar daar wordt niemand blij van.’

Wim de Bie, tegenwoordig gastdocent satire aan de Tilburgse universiteit, roemde in Het Parool het filmpje van het zogenaamde staatsbezoek aan Papoea Nieuw Guinea. Is waardering van collega-satirici als De Bie belangrijk?
‘Altijd leuk om te lezen natuurlijk, er is een tijd geweest dat ik van niemand iets hoorde. Komt bij dat ik eindeloos veel waardering heb voor Wim de Bie. Ik voel wel verwantschap, maar ik zie hem niet als voorbeeld. Op de kunstacademie was de kritiek op mij dat ik meer naar het werk van andere kunstenaars moest kijken. ‘Kijk’s om je heen!’, riepen de docenten dan. Maar zoals ik nu werk, alleen in een kamertje achter de computer, dat is er in gesleten. Ik kijk zelden naar andere komische programma’s, of series. Ik kijk sowieso weinig tv. Ik vind het heel fijn om vanuit een redelijk geïsoleerde positie dingen te maken.’

Je zit als het ware in een schuttersputje projectielen te gooien.
‘Dat is wel een mooie vergelijking.’

Schrik je dan als iemand je ter verantwoording roept? Heeft iemand je wel eens opgebeld en gezegd: ‘Ik vind het niet leuk om in je filmpjes te figureren, stop daarmee’?
‘Nee. Als er reacties komen, gaat dat via de redactie. Ik hoor via DWDD-eindredacteur Dieuwke Wynia wel eens dat bijvoorbeeld de hoofdredacteuren van journaals van NOS en RTL het niet leuk vonden dat ik geregeld nieuwslezers in mijn filmpjes opvoerde. Maar Rik van de Westelaken heeft me nooit gebeld en gezegd: waarom laat je mij boeren in jouw filmpjes? Dat doe ik niet omdat ik Rik een lul vind. Ik ken Rik niet. Ik vind het gewoon grappig. Dat is ook de enige verdediging die ik heb.’

Ron Boszhard stapte naar de rechter toen je hem als Mladic had afgebeeld in een beeldcolumn in de VaraGids. De Vara verloor die zaak.
‘Vond ik heel jammer, dat de rechter niet zei: joh, luister eens, je kiest er zelf voor om met je kop op tv te gaan, dan moet je er ook tegen kunnen als er een geintje wordt gemaakt. Aan Ron Boszhard had ik ook geen hekel, ik was voor die rubriek op zoek naar een zouteloze, nietszeggende lul die ik een Mladic-uniform kon aantrekken. En ineens kwam ik op Ron Boszhard, Maar het had ook Jan Slagter kunnen zijn.’

Mart Smeets en Fons de Poel laat je ook met enige gretigheid figureren in je filmpjes. Waar ligt de grens wat pesten betreft?
‘Ik zal nooit mensen voor gek zetten die er niet bewust voor gekozen hebben om in de publiciteit te komen. Hoewel, ik heb een serie filmpjes gemaakt met bejaarden uit programma’s van omroep Max. Dat was op het randje. Die hadden er overigens wel voor gekozen om in dat programma te figureren, maar je kunt je afvragen of ze die keuze bij hun volle bewustzijn hadden gemaakt. Een advocaat van twee van die bejaarde dames meldde zich. Zij waren er niet van gediend, uiteindelijk hebben we dat filmpje van het internet afgehaald.’

Was jij op de middelbare school ook al zo’n pestkop?
‘Ik was een etter. De naam Van de Pavert stond niet gunstig bekend, daar heb ik later wel last van gehad. Nee, dat vond ik niet terecht. Okay, ik heb dingen gedaan waar ik niet trots op ben. Ik ga geen concrete voorbeelden noemen, maar ik kon meedogenloos zijn naar mensen die minder sterk in hun schoenen stonden dan ik. Daar schaam ik me wel voor.’

Je lacht. Je schaamt je niet echt?
‘Jawel, ik probeer het waarschijnlijk een beetje weg te lachen. Maar daar stond tegenover dat veel van de streken die ik uithaalde vol humor zaten. Op een leuke manier de spanning erin houden. Het heeft lang geduurd voordat ik niet meer gezien werd als die etter, maar als een sympathieke vent.’

Hebben je ouders ook geleden onder je gedrag?
‘Ik was lastig, er was thuis een hoop herrie. Maar dat heeft niet lang geduurd en eigenlijk was het ook wel universeel pubergedrag. Mijn vader en moeder zijn heel trots op me. Na dat filmpje over de koningin kreeg ik een sms’je van mijn moeder: ‘Je vader heeft zich vanavond helemaal het lazarus gelachen.’’

Krijgt je serie Joezjny op Comedy Central nog een vervolg?
‘Ik denk het niet. Dat was een project dat gedoemd was te mislukken. Ik ken de baas van MTV/Comedy Central, hij zei dat ik alle ruimte kreeg voor een lange variant op Lucky TV. Zoals ik al eerder zei: ik werk het liefst alleen. Ik had geen zin om vier anderen erbij te halen en die dan van mijn ideeën te overtuigen. Maar elke week in je eentje een kwartier tv maken, én elke werkdag ook nog LuckyTV, dat bleek te krankzinnig voor woorden. Ik heb maandenlang geen sociaal leven gehad. Op een gegeven moment had ik zelfs geen tijd meer om na te denken. Joezjny, er zaten wel leuke dingen tussen, maar het was eigenlijk niet goed genoeg.’

Ik zie jou ook nog wel een Daily Show-achtig programma presenteren.
‘Dat zou ik heel leuk vinden, als is het wel iets totaal anders dan wat ik nu doe. De kans lijkt me ook heel klein. Ik kijk met grote bewondering naar The Daily Show, waar door een enorme hoeveelheid mensen aan wordt gewerkt. Het is geprobeerd in Nederland om zoiets te maken, maar het lijkt wel of daar een vloek op rust.’

Dieuwke Wynia werkt nu aan spin-offs van het DWDD, en wil jou daar ook graag bij betrekken. Wat zijn de plannen?
‘Er borrelt van alles, maar er is nog niets concreet.’

Je LuckyTV-filmpje waarin Job Cohen tijdens de algemene beschouwingen in de rede wordt gevallen, was de best bekeken Nederlandse YouTube-clip in 2011. Het is ook eindeloos vaak herhaald als voorbeeld van de slechte positie van Cohen. Denk je dat jouw filmpje die slechte positie heeft versterkt?
‘Ik vraag me af of dat zo is. Zijn rol als fractievoorzitter ging ‘m daarvoor ook al slecht af. Als je het in de ogen van velen niet goed doet, kun je je afvragen of het dan niet beter is om te stoppen.’

Stel: Cohen treedt af als fractievoorzitter. Hij is te gast in DWDD, jij zit tegenover hem aan tafel en Cohen zegt: ‘Ik heb niet kunnen lachen om je filmpjes, Sander.’
‘Dan zou ik zeggen: It was nothing personal, Job.’



Applaus voor Van de Pavert
Sander van de Pavert (1976) maakt sinds 2003 de dagelijkse LuckyTV-filmpjes die aan het einde van De Wereld Draait Door worden vertoond. Hij studeerde als grafisch ontwerper af aan de Willem de Kooning academie in Rotterdam, werkte als regisseur voor het MTV-programma 6Pack, als model (in zijn studententijd) en maakte ook filmpjes voor tv-programma’s als Jensen! en De Staat van Verwarring. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, maakt Sander níet de filmpjes voor de rubriek Trending Topic in DWDD. ‘Heb ik even geprobeerd, maar het is geen fijne plek in het programma. Gasten verwisslen van plek, het publiek raakt afgeleidt. Als het filmpje is afgelopen en je ziet de studio weer, heeft iedereen een wat wezenloze blik in zijn ogen. Geen enkele reactie op wat er eerder te zien was. In mijn laatste filmpje voor die rubriek heb ik er hard applaus onder gemonteerd.’ Sander van de Pavert heeft een (kunstgeschiedenis studerende) vriendin en woont en werkt in Den Haag.

Amy Winehouse in Paradiso

(eerder verschenen in Nwe Revu, februari 2012)

Amy in Paradiso: Het jurkje, het glas en de fe-no-me-na-le stem

Door Guuz Hoogaerts
Fotografie: Andreas Terlaak

Het was vijf jaar geleden the hottest ticket in town: het nachtconcert van Amy Winehouse in Paradiso. Art Rooijakkers, Eric Corton, Giovanca, ze waren er bij en vergeten die show nooit meer. Voor sommige aanwezigen waren de gevolgen verstrekkend.

Het Jimmie Lunceford Memorial Orchestra stond al een tijdje geboekt voor 7 februari 2007. En de kleine zaal van Paradiso was ook al bezet. Niet dat die kleine zaal een optie was, trouwens. Maar er zat dus niks anders op dan het concert van Amy Winehouse in de Amsterdamse concertzaal om 01.00 uur ‘s nachts, op 8 februari dus, te laten beginnen. Winehouse doet begin februari een aantal shows in Europa ter promotie van het album Back to Black, na Paradiso rijdt de band door naar Berlijn.
Hoewel Back to Black net een maandje uit is in Nederland, en single Rehab koud in de hitlijsten staat, is de show ‘the hottest ticket in town’, aldus BNN- en Radio6-presentator Winfried Baijens. ‘Sinds haar debuut Frank was ik fan, en dat concert was de piek van mijn fan-dom. Wouter Hamel was toen nog mijn vriendje, we hebben op Youtube haar filmpjes echt honderden keren gezien. Wouters eerste plaat moest nog uitkomen, we droomden van een duet met Amy. Voordat Back to Black uitkwam was het management nog redelijk eenvoudig te bereiken, daarna niet meer. Je zag het aan de tourlijst op haar site, ze werd in twee maanden van hot naar her gevlogen. Aan alles voelde je dat het succes enorm zou gaan worden. En dat het lastig zou zijn om controle te houden.’
Eva Kieboom, zangeres van Sensuál, was fan geworden dankzij enthousiaste verhalen van Wouter Hamel. ‘Wij hadden net zelf gespeeld in het theater en nog helemaal hyper. Je voelde in de zaal dat iedereen blij was dat hij een kaartje had kunnen kopen, we hadden zin in een feestje.‘
3FM-dj Eric Corton was die avond net als Universal-promotiemedewerker Kim Ormel eerst naar het concert van James Morrison geweest in de Heineken Music Hall. Ormel: ‘Ik heb Amy en haar manager Raye Cosbert om 18.30 uur opgehaald op Schiphol. Ze was heel vrolijk, weet ik nog. Ze had echt zin om te zingen. Bij aankomst in de zaal heeft ze drie korte interviews gedaan, onder meer met De Telegraaf. Ik ben toen naar de HMH gegaan.’
Corton had Winehouse twee jaar eerder in zijn radioprogramma That’s Live! te gast gehad. ‘Een jong meisje met veel haar’, herinnert hij zich. ‘Ze zat heel timide op een stoel. Maar toen ze zong, ging de zon schijnen. Na afloop hebben we nog even nagepraat. In de tijd dat ik een cola’tje dronk, had zijn een fles rode wijn op weet ik nog. Ik ben na het James Morrison-concert snel op de fiets naar Paradiso gegaan. Na dat radio-optreden had ik niet het gevoel dat Amy zo succesvol zou worden, maar voorafgaand aan dat concert wees alles er op dat dat toch zou gaan gebeuren. Back to Black was en is een geweldig album.’
De Engelse touringband (niet The Dap-Kings, met wie ze het album opnam) is die 7e februari al de hele dag in Paradiso, net als Dave Swallow. Hij verzorgt sinds het uitkomen van het album in Engeland, in oktober 2006, het geluid tijdens concerten van Amy. ‘Die avond klopte alles’, herinnert hij zich. ‘Je ziet op foto’s van dat concert dat Amy en de band er echt zin in hadden. Die ochtend kregen we pas te horen dat het concert zou worden opgenomen en later uitgezonden. Ik ben vaker in Paradiso geweest, zelden heb ik zo’n enthousiast publiek meegemaakt. Als je opnames terugluistert, hoor je een soort oergrom opstijgen na ieder nummer. Die energie sloeg over.’
Avro-coryfee Art Rooijakkers kan zich de worsteling van Amy met haar korte jurkje en het longdrinkglas naast de microfoonstandaard nog herinneren. ‘Ze probeerde iedere keer zo elegant mogelijk door haar knieën te zakken om dat glas te pakken en ervan te drinken. Wat nog niet meeviel op de hoge hakken die ze aanhad. Er zat iets doorzichtigs in dat glas, weet ik nog.’
Of die energie van het enthousiaste publiek echt oversloeg naar Amy, daaraan twijfelen Rooijakkers, Kieboom en ook zangeres Giovanca. ‘Meer dan ‘thank you’ na een nummer zei ze niet. Ze stond voornamelijk stil, en zong’, zegt Rooijakkers. ‘Maar ze zong wel fe-no-me-naal goed.’ Kieboom: ‘Van een andere artiest zou je zo’n timide houding niet pikken, maar van haar gek genoeg wel.’ Giovanca: ‘Haar achtergrondzangers waren meer aanwezig dan Amy, zal ik maar zeggen. Zij stond een beetje in zichzelf gekeerd geniaal te wezen. Ik vond het wel intrigerend dat ze er mee wegkwam.’ Baijens: ‘De backing vocals stalen echt de show, vond ik. En de drummer was ook geweldig.’
Paradiso-programmeur Jan-Willem Sligting is blij dat Amy geen dingen riep als ‘Amsterdam, let me hear you!’. ‘Dat verstoort de droom alleen maar. Je voelde in de zaal dat al die liedjes van heel diep kwamen. Er is geen betere manier om contact te maken dan zo.’ Sligting is na afloop geen handje gaan geven. ‘Doe ik nooit.’
Tegen het einde van het concert spreekt Amy dan toch meer dan twee woorden tegen de zaal ‘We pretty much exhausted every song I have on my album’ zegt Amy voordat ze een cover van ‘one of the best bands in England, The Zutons’ speelt. Eva Kieboom: ‘De adrenaline van het concert en de alcohol die ik had gedronken zorgde ervoor dat ik helemaal uitgelaten was. Het was echt een feestje geweest. Dat maakte het extra bijzonder. Ik heb daarna nog concerten gezien op tv, die vond ik veel minder goed.’ Baijens: ‘We wisten meteen: we gaan haar nooit meer in zo’n kleine zaal zien.’ Giovanca: ‘Ik was vooral onder de indruk dat er zo’n geweldige stem uit dat frêle meisje kwam. En dat zingen geen enkele moeite koste. Ze stond bij wijze van spreken haar nagels te vijlen.’
Eric Corton wordt na afloop van de show op verzoek van Amy door een Universal-persmedewerker uit het publiek gehaald. ‘Ik had al het nodige gedronken, dus stond een beetje wankel op mijn benen. Amy herkende me nog, was heel erg helder en schonk steeds wodkaatjes voor me in. Ze heeft nog op mijn knie gezeten terwijl we samen een liedje zongen. Nee, ik weet niet meer wat we we gezongen hebben. Wel dat ik haar ineens een heel mooi meisje vond, met haar witte hemdje aan en die tattoo op haar schouder. Ik was echt heel benieuwd hoe het verder zou gaan met haar. Nou, dat weten we inmiddels.’
Voor geluidstechnicus Dave Swallow en fotograaf Andreas Terlaak had het concert persoonlijke gevolgen. Swallow’s latere echtgenoot bleek, zo ontdekten ze later, het hele concert vlak voor zijn mixing desk te hebben gestaan. Terlaak, net begonnen als freelance-fotograaf, had het geluk aan de goede kant van het podium te staan. ‘Ik stond rechts, de zeven andere fotografen links. Ze kwam de hele tijd mijn richting op. Ik heb een paar geweldige foto’s van haar gemaakt, waar ze op staat als een diva. Ik heb heel veel foto’s gezien waar ze verlopen op staat, maar die avond in Paradiso vond ik haar een hele mooie vrouw.’ Met zijn foto van Amy won Terlaak in 2007 de Zilveren Camera.
Andreas’ foto’s werden onder meer gebruikt voor posters ter aankondiging van het (later afgezegde) optreden op North Sea Jazz, en hij verkoopt afdrukken ‘nog wekelijks aan verzamelaars en fans.’ Paul de Leeuw schonk een foto van Terlaak aan Amy’s vader Mitch, toen deze gast was in de tv-show van De Leeuw.
Terlaak: ‘Nee, daar hoefde ik zelf niet bij te zijn. Ik zou niet weten wat ik had moeten zeggen. Ik ben wel heel blij dat Paul die foto heeft gegeven. Er is geen betere plek waar hij kan hangen dan aan de muur bij haar vader. Als fotograaf heb je een rare afwijking dat je bij ieder bericht dat je leest over een overleden artiest denkt: heb ik die in mijn archief? Op North Sea Jazz, waar ze dus niet speelde, voorspelden collega’s al dat mijn foto’s veel geld waard zouden worden. Ze werd een tikkende tijdbom genoemd. Toen ik hoorde van haar dood, was ik niet ineens extra blij, ofzo. Ja, mijn foto’s zijn daarna nog veel geplaatst. Dat concert in Paradiso was heel bijzonder, in veel opzichten. Maar mijn eerste gedachte na dat overlijdensbericht was: ‘Godverdomme, dus tóch.’

Waarom Seindfeld de op één na beste comedy ooit is

(eerder verschenen in VaraGids 08, 2012)

Seinfeld, niet dat daar iets mis mee is

Door Guuz Hoogaerts

Zeven redenen waarom Seinfeld de op één na beste comedy ooit gemaakt is.

1 Geen omhelzingen, geen leermomenten. Dat is hèt adagium van uitvoerend producent Larry David, samen met Jerry Seinfeld de bedenker van de serie, die van 1989 tot 1998 werd uitgezonden. De vier belangrijkste karakters in de serie die zich afspeelt in New York, zijn comedian Jerry Seinfeld, zijn geschifte buurman Cosmo Kramer, Jerry’s ex-vriendin Elaine Benes en Jerry’s beste vriend, de neurotische George Constanza. Zij vallen elkaar nooit lachend of huilend in de armen, zoals in andere comedy’s. Van de teleurstellingen, stukgelopen relaties, mislukte plannen en de materiële en geestelijke schade die ze oplopen of veroorzaken, leren ze niets. Jerry blijft breken met vriendinnen omdat ze rare handen of een gek lachje hebben. George blijft de lat voor zichzelf en anderen zo hoog leggen, dat niemand er aan kan voldoen. Kramer struikelt van het ene waanzinnige plan naar de andere idiote uitvinding. De enige met een bodempje empathie en zelfinzicht is Elaine, maar dat is halverwege elke episode al is vervlogen.

2 Het gaat over niets. ‘A show about nothing’, zo prijzen Jerry en George een comedyserie over hun eigen leven aan bij omroep NBC. Een van de vele meta-momenten uit Seinfeld, de serie werd door NBC werd uitgezonden in Amerika en gaat inderdaad over niks. Nou ja, over geen parkeerplaats kunnen vinden. Over slecht fruit. Over het honkbalteam dat steeds maar verliest. Over koopjesjagen. Over wel of geen ondergoed dragen. Over de allerkleinste, onbelangrijkste dingen in het leven en die dan enorm uitvergroot. Dingen die iedereen herkent, veel ogenschijnlijk absurde situaties in de serie zijn gebaseerd op ervaringen van de scriptschrijvers of hun vriendenkring.

3 Seks is altijd ongemakkelijk. De hoofdrolspelers hebben wel seks (buiten beeld natuurlijk), maar praten er nog veel liever over. Zelden over de leuke kanten ervan. The Mango (seizoen 5, episode 1, kortweg S05E01) draait om de bekentenis van Elaine dat ze geregeld een orgasme faket, en dat ook deed toen ze nog de vriendin van Jerry was. Waarna lange discussies volgen over het hoe en waarom, wat terugslaat op de potentie van de mannen. The Contest, een van de allerbeste Seinfeld-afleveringen (S04E11), gaat helemaal over masturberen, zonder dat die term overigens wordt genoemd. De vier leggen veel geld in bij een weddenschap wie het langst ‘master of the domain’ kan blijven, ofwel aan onthouding kan doen. Die weddenschap begint na een bekentenis van George dat zijn moeder hem heeft betrapt bij het masturberen, en daarbij zo schrok dat ze viel en naar het ziekenhuis moest.

4 Egoïsme viert hoogtij. Terwijl, zeg, Ross, Rachel en Chandler uit Friends elkaar geregeld bijstaan en helpen, lijken Jerry, George, Kramer en Elaine vooral op elkaar te parasiteren. Als Jerry’s vrienden zijn appartement binnenlopen, grijpen ze direct naar de koelkastdeur of een van de vele pakken breakfast cereal. Geleend geld wordt nooit terugbetaald, geheimen worden gelijk doorverteld en als er op eigendommen van een ander gelet moet worden, steekt niemand een hand uit als die eigendommen worden vernield of gestolen. In The Soup Nazi (S07E06), misschien wel de bekendste aflevering, doet Jerry alsof hij zijn vriendinnetje niet kent als die in conflict komt met de superstrenge soepverkoper. Als gezegd, de karakters leren niets bij, dus ook niet dat egoïsme nooit loont. Het levert wel enorm grappige televisie op.

5 De hel, dat zijn de anderen. Naast de vier vrienden duiken geregeld andere personages op. Die vrijwel nooit sympathiek zijn. Neem de ouders van Jerry, twee pensionado’s in Florida die zich ondanks de afstand toch geregeld met het leven van hun zoon menen te moeten bemoeien. Al zijn ze niet half zo erg als de ouders van George, die hun teleurstelling over hun chronisch werkloze zoon luid en duidelijk ventileren. Of neem de tikkende tijdbom Newman, een postbode die in dezelfde flat woont als Kramer en Jerry, en mogelijk nog zelfzuchtiger is dan de vier vrienden. De onbetrouwbare Uncle Leo, de vriendinnen van Jerry (vaak gespeeld door actrices die later heel bekend werden, zoals Teri Hatcher en Courtney Cox) , de geschifte honkbalbaas George Steinbrenner, de ‘bubble boy’, ze lijken alleen maar te bestaan om het leven van Jerry en co. nog zuurder te maken. Misschien wel het meest herkenbare element uit de serie.

6 De verwijzingen en beeldspelletjes. De serie staat bol van de popculturele verwijzingen, van de Zapruder-film over de moord op John F. Kennedy (S03E17) tot films als The Godfather (S05E05) en Taxi Driver (S07E06). Verder leverde Seinfeld een lange lijst van uitdrukkingen op die fans nog altijd gebruiken (‘Not that there’s anything wrong with that’, ‘No more soup for you’). Verder wordt de omgekeerde chronologie uit het Harold Pinter-toneelstuk ‘The Betrayal’ gebruikt voor een aflevering met dezelfde titel (S09E08) en zitten er geen tijdssprongen in The Chinese Restaurant (S02E11). De hele aflevering speelt zich af in de wachtruimte van een Chinees restaurant. Het gereseveerde tafeltje krijgen ze nooit, ondertussen maakt George ruzie met mensen die de openbare telefoon willen gebruiken, zeurt Elaine dat ze honger heeft en probeert Jerry zich te herinneren wie de vrouw is die hij verderop ziet zitten. De eerste als ‘klassiek’ bestempelde aflevering van Seinfeld.

7 De opmaat. Negen seizoenen Seinfeld, met alle metamomenten, de bizarre interieuraanpassingen van Kramer, de eindeloze vriendinnenparade van Jerry, het rare dansje van Elaine, de neuroses van George, de gekke bijrollen, de absurde situaties, het is allemaal voorwerk voor de allerbeste comedyserie aller tijden, Curb Your Enthusiasm (CYE). Waarin Seinfeld-bedenker Larry David een uitvergroting van zichzelf speelt, die in nog absurdere situaties terechtkomt dan de acteurs in Seinfeld. Die, als zichzelf, ook in de serie terugkomen als onder meer over de Seinfeld Vloek wordt gesproken - na afloop van de comedy lukte het vrijwel geen enkele acteur om nog iets succesvols te ondernemen. Waarin Ricky Gervais langskomt, die Larry David belachelijk maakt om de lachband in Seinfeld. Om te begrijpen waarom dat ontzettend grappig, goed geschreven en nog beter bedacht is, moet je de bagage van negen seizoenen Seinfeld hebben. Niet dat daar iets mis mee is.

Bekend maakt bemind

(Verschenen in VaraGids 51, 2011)

Song van het Jaar Somebody That I Used To Know van Gotye en Kimbra is een onverbiddelijke hit. Dat kon ook niet anders.

Dor Guuz Hoogaerts

‘Mag ik de aanwezigen om stilte verzoeken? Welkom bij het popcollege Hitanalyse, mijn naam is Professor Hoogaerts. Ik neem aan dat u allemaal tevoren de verplichte stof heeft doorgenomen, het boek The Manual (How To Have A Number One The Easy Way) van Cauty en Drummond, ja? Wat zegt u, niet gevonden op internet? Maar jongeman toch, even googelen en u heeft het. Heel kort samengevat dan: Cauty en Drummond stonden in 1988 als The Timelords bovenaan de Engelse hitparade met een bij elkaar gesampeld nummer, Doctorin’ the Tardis. Vlak daarna verscheen hun boek, met daarin hun Golden Rules: gebruik veel herhaling en een onweerstaanbare baslijn, kap de boel af na pakweg drie minuten en steel schaamteloos van liedjes die eerder op nummer 1 stonden.

Pakken we nu een recent voorbeeld bij de kop: Somebody That I Used To Know van Gotye en Kimbra. In de reader bij dit college vindt u de biografie van Wouter de Backer, zoals Gotye echt heet. Op jonge leeftijd van Brugge naar Australië verhuisd, en als tiener verslaafd aan synthi-pop. Zijn eerste composities bestonden vooral uit samples van artiesten die grote nummer-1-hits scoorden als The Police en Culture Club.
Een vraag, ja? Somebody That I Used To Know duurt inderdaad langer dan drie minuten en is niet dansbaar. We zullen zien dat waar Gotye afwijkt van de Golden Rules van Cauty en Drummond, hij principes van de sociale en evolutionaire psychologie nauwgezet volgt. Uit hersenonderzoek weten we dat een liedje als aangenaam wordt ervaren als het een perfecte afwisseling heeft tussen voorspelbaarheid en verrassing. Bij het horen van bekende geluiden, geven de hersenen een bepaalde dosis dopamine af, waardoor we ons prettig voelen.
Somebody That I Used To Know bestaat voornamelijk uit twee akkoorden, die herhaald worden. Er is hier en daar al opgemerkt dat de melodie lijkt op een kinderliedje. Op tweederde van het nummer, de gulden snede, zeg maar, gebeurt iets bijzonders. De uithaal, en de entree van de zangeres.
De liedtekst, ook in de reader, is van belang. Eenvoudig te volgen, de boodschap van de tekst is universeel. Iedereen heeft wel eens een relatie beëindigd. Misschien wel de belangrijkste reden waarom de meerderheid van de nummer-1-hits over de liefde gaan.
Evolutiepsychologie leert ons dat alles wat de mens doet, neerkomt op reproductie en overleven. Gotye vertelde in diverse interviews dat luisteraars hem hebben laten weten dat het nummer hen heeft doen besloten hun partner níet te verlaten. De ander moest niet ‘somebody that I used to know’ worden. De gevolgen hiervan laten zich raden, en studenten die mijn colleges vaker hebben gevolgd weten wat er nu komt...ja, laten we het gezamenlijk zeggen: ‘GOEDMAAKSEKS EN GEBOORTEKAARTJES’. Precies. Dank, tot volgende week!’

(Met dank aan zangeres Fridolijn van Pol, 3FM-dj Gerard Ekdom, singer-songwriter en universitair docent Marg van Eenbergen en producer Floris Klinkert)