Onder Bohemen

Artikel voor de VaraGids, geschreven in 2022:

Bohemian Rhapsody van Queen, een nummer-1 hit tijdens kerstmis 1975, is weer de gedoodverfde nummer 1 van Top 2000. Over de betekenis van de tekst doen zijn fans en deskundigen het al jaren niet eens.

Is het een grap? Is het de coming out van Freddie Mercury? Is het een bewerking van het boek ‘L’étranger’ van Albert Camus? De theorieën over de betekenis van de cryptische tekst van ‘Bohemian Rhapsody’ van Queen lopen uiteen. Mercury zelf heeft zich bij leven nooit laten verleiden tot tekst-exegese. Tegen de Engelse radio-dj Kenny Everett zei hij dat de songtekst niet meer was dan ‘random rhyming nonsense’. En dat je als luisteraar het best je fantasie kon laten werken over de betekenis.

Producer Roy Baker Thomas, die in 1975 met Queen werkte aan het album A Night at the Opera waar Bohemian Rhapsody op staat, wist dat Mercury al lang sleutelde aan het nummer. De werktitel ‘was The Cowboy Song’ had, en toen Freddie het voorspeelde, zei hij na de intro; ‘En dit is waar het operadeel begint’. Thomas: ‘Waarna we gingen eten.’

Een grap dus, een ‘mock opera’, samengesteld uit drie flarden van liedjes die Mercury aan elkaar had geplakt. Beroemd is het verhaal over de koortjes, die ingezongen waren door Mercury, May en drummer Roger Taylor. Daar waren zoveel overdubs (laagjes) voor nodig, dat de analoge mastertape, die telkens moest worden teruggespoeld om weer een nieuw laagje op te nemen, haast doorzichtig was geworden. In totaal waren 180 van deze overdubs nodig. Tegenwoordig doe je dat veel handiger met hulp van software.

Je kunt de liedtekst van ‘BoRhap’, zoals het nummer liefkozend wordt verkort, nemen zoals ie er staat: een man vermoordt een andere man, krijgt daar de doodstraf voor en probeert er als gedaagde in een rechtszaak nog onderuit te komen. Maar de rechtbank is onverbiddelijk: ‘Bismillah! No, we will not let you go.’ Kennelijk speelt zich dit af in een moslimland, ‘Bismillah’ is het eerste woord in de Koran en betekent, ‘in de naam van God’.

Dat ‘Bismillah’ leidde weer tot de theorie dat de tekst is gebaseerd op de roman ‘L’étranger’ (De vreemdeling) van Albert Camus uit 1942. Terzijde, ook ‘Killing an Arab’ van The Cure is op deze roman gebaseerd.
Er zijn nogal wat overeenkomsten tussen met name het procesdeel uit Camus’ roman, en Bohemian Rhapsody. Op het internetforum Reddit doet gebruiker catfromjapan zijn theorie uit de doeken waarom lied en roman met elkaar te maken hebben. Het boek speelt zich af in Arabisch land (Camus woonde lang in Algeriije), en gaat kort samengevat over Meursault, een wereldvreemde man die uit een impuls een Arabier vermoord. Tijdens het proces blijkt dat het ontbreken van rouw voor zijn pas overleden moeder zwaar wordt meegewogen.
Het onafwendbare einde en de herhaaldelijk uitgesproken onverschilligheid van Meurseult (‘nothing really matters to me’) zijn volgens catfromjapan tekenend. Een kapelaan probeert Meursault in zijn cel nog te bekeren, zoals Galileo Galilei die zijn wetenschappelijke ontdekkingen moest afzweren en het bestaan van God moest accepteren. De bekering voelt voor Meurseault als een dansje (‘Will you do the Fandango?’). Omdat Meursault door zijn bewakers wordt gezien als de antichrist, heeft ‘Beëlzebub a devil on the side for me’. Dat aan het eind van ‘De vreemdeling’ ook nog een briesje opsteekt, mag gezien het door Mercury gezongen ‘anyway the wind blows’ niet meer verbazen.

Over de rol van Galileo Galilei gaan ook andere theoriën. Het noemen van zijn naam zou een knipoog zijn naar Brian May, behalve astrofysicus ook gitarist en de ontdekker van Mercury als zanger van Queen. Zoals de Italiaanse sterrenkundige uit de zeventiende eeuw volgens de verhalen ontdekker was van de planeet Mercurius, Mercury in het Engels. Daar gaat het wel mis, Galilei vooral ontdekker van de planeet Jupiter.

Maar je kunt er ook nog veel dieper in duiken, met name over de rol van de figuren Figaro, Scaramouche, Beëlzebub en Galilei, die in het nummer worden genoemd. De koortjes zingen in het operadeel ‘Galileo figuro magnifico’, Letterlijk betekent dat, volgens ene Galileo op forums.stevehoffman.tv: ‘Vergroot het beeld van de man uit Galilea’. De man uit Galilea is Jezus. En die zou worden aangeroepen om uit de nachtmerrie te komen waar de verteller/zanger in terechtgekomen is.

Die nachtmerrie, daar zijn degenen die tussen de regels door lezen het wel over eens, is het dubbelleven dat Freddie Mercury moest leiden. Hij wilde zijn biseksualiteit verhullen, voor de fans, maar vooral voor zijn familie. Queen-biograaf Lesley-Ann Jones ontvouwde in een interview met Mercury haar theorie dat Scaramouche, een eeuwenoud Italiaans komedie-karakter en de inspiratie voor ‘onze’ Jan Klaassen, staat voor Freddie zelf, de ‘clown met de traan’. Galilei zou, als gezegd, naar May verwijzen, duivel Beëlzebub naar party animal Roger Taylor. En Figaro verwijst naar de Disney-kat met diezelfde naam in de film Pinokkio, en daarmee slaan op de aaibare bassist John Deacon. Jones, jaren later: ‘Freddie vertrok geen spier toen ik het vertelde. En sloeg helemaal dicht toen ik daarna zei dat ik dacht dat Bohemian Rhapsody zijn coming out was.’

Homoliefde was verboden volgens het geloof van de familie van de zanger (geboren als Frederick Bulsara, in Zanzibar, als zoon van Iraanse emigranten), dit was zijn manier om het in ieder geval aan zijn moeder te vertellen. ‘Mamma mia, let me go’, oftewel: Moeder, laat me zijn wie ik wil zijn.
De moord aan het begin zou dan op het perfecte plaatje van de aangepaste zoon zijn, de rechtszaak zou slaan op mogelijke vervolging wegens homoseksualiteit, wat in de jaren zeventig in Engeland nog gebeurde. De gemaskerde Scaramouche staat dan voor flamboyant zijn, je anders voordoen dan je bent. Figaro, als verwijzing naar het thema van de opera De Barbier van Sevilla, waarin Figaro voorkomt, voor verboden liefde. En Beëlzebub, de duivel, voor de donkere kant van het leven, waar je met je verboden seksuele voorkeur toe gedoemd bent.

Gitarist Brian May zei jaren na de dood van Mercury (in 1991, aan de gevolgen van aids) dat hij geen idee had waar het nummer over gaat, ‘en als ik het wel zou weten, zou ik het niet zeggen. Het mooie van muziek is dat je liedjes op je eigen leven kunt betrekken, en dat wil ik niet stuk maken.’